INTERTEKSTUALITAS AL-QUR’ĀN DENGAN SASTRA DAERAH NUSANTARA: PENDEKATAN LINGUISTIK DAN BUDAYA SASTRA RIAU
DOI:
https://doi.org/10.71282/at-taklim.v2i12.1278Keywords:
Intertextuality, The Qur'an, Riau Malay Literature, Adat Bersandikan Syarak, Islamization.Abstract
This study aims to deeply examine the intertextual relationship between the Qur'an and Nusantara regional literature, specifically within the cultural and literary context of Riau Malay, which adheres to the philosophy of “Adat Bersandikan Syarak, Syarak Bersandikan Kitabullah” (Customs based on Islamic Law, Islamic Law based on the Qur'an). The Qur'an, as the source of Islamic teachings, has a widespread transformative influence on Muslim civilization, including in language and literary aspects (in line with Surah Ibrahim [14]: 4), and the principle of diversity for mutual acquaintance (Surah Al-Hujurat [49]: 13). Employing a linguistic and intertextual analysis approach, this research reveals how Qur'anic values, linguistic structures, religious symbolism, and moral and spiritual concepts are absorbed, interpreted, and adapted into Riau Malay literary expressions. The findings indicate that the Islamization process in Riau was not merely theological and social but also strongly impacted the cultural transformation and aesthetics of its literature. Universal Islamic values underwent an assimilation process with local Malay wisdom (Surah Al-A‘rāf [7]: 199), resulting in harmonious literary works. Through Riau Malay pantun, gurindam, hikayat, and syair, it is evident how Qur'anic moral messages are subtly conveyed through characteristic stylistic language, narrative structures, and cultural symbols (Surah Al-Hijr [15]: 9). This study confirms the Qur'an's crucial role as the spiritual and aesthetic foundation that shapes the unique identity of Riau Malay literature.
Downloads
References
Abd Madjid. (2021). Menjadi Melayu Menjadi Islam: Dialektika Islam dan Budaya Melayu di Riau. Jurnal Ulum, UIN Suska Riau.
Abu Hasan Sham. (1995). Syair-Syair Melayu Riau. Kuala Lumpur: Perpustakaan Negara Malaysia.
Ahmad Mujahidin. (2021). Nilai-Nilai Kemanusiaan dalam Gurindam 12 Karya Raja Ali Haji. UIR Press.
Bukhari. Shahih al-Bukhari No. 6145.
Bukhari al-Jauhari. (1603). Taj us-Salatin (Mahkota Segala Raja-Raja). Edisi terbit ulang dan terjemahan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Departemen Agama Republik Indonesia. (2019). Al-Qur’an dan Terjemahnya. Jakarta: Lajnah Pentashihan Mushaf Al-Qur’an.
Dr. Abdurrahman Sidiq, H., M.Ag. (2007). Paradigma Al-Qur’an dalam Sastra. UIN Sunan Kalijaga.
Dr. Elia Roza, M.H.U. (2017). Sejarah Islam Riau. Aswaja Prasindo.
Dr. Hasan Junus. (2017). Transformasi Budaya dalam Sastra Budaya Melayu Riau: Kajian Hibriditas. Unri Press.
Dr. Muhammad Faisal, M.Ag. (2013). Etika Melayu: Pemikiran Moral Raja Ali Haji. STAIN Sultan Abdurrahman Press.
Dr. Muhammad Faisal, M.Ag. (2019). Etika Melayu: Pemikiran Moral Raja Ali Haji. STAIN Sultan Abdurrahman Press.
Emil Lukman Hakim. (2021). Tunjuk Ajar Melayu dan Nilai-Nilai Al-Qur’an: Studi Historis dan Interpretatif. UIN Sunan Kalijaga.
Fansuri, Hamzah. (1976). The Poems of Hamzah Fansuri. Ed. dan terjemahan G.W.J. Drewes & L.F. Brakel. Dordrecht: Foris Publications.
Genette, Gérard. (1982). Palimpsestes: La littérature au second degré. Paris: Éditions du Seuil.
Hasbullah. (2007). Islam dan Transformasi Kebudayaan Melayu di Kerajaan Siak. Yayasan Pustaka Riau.
Hasbullah. (2014). Islam dalam Bingkai Budaya Lokal: Kajian Integrasi Islam dalam Budaya Melayu Riau. Toleransi (Media Ilmiah Komunikasi Umat Beragama).
H. Musyaior Zainuddin. (2013). Adat Bersendi Syarak, Syarak Bersendi Kitabullah. Ombak.
Marbangun Harahap. (1986). Adat dan Syarak dalam Kehidupan Masyarakat Melayu Riau. Pustaka Budaya Nusantara.
Marya Alfonsina Purwaredi. (2012). Transformasi Teks-Teks Sebelumnya dalam Karya Sastra. Pramadina.
Muhammad Ade Sevtian. (2023). Tunjuk Ajar Melayu dan Nilai-Nilai Al-Qur’an. UIN Sunan Kalijaga.
Raja Ali Haji. (1847). Gurindam Dua Belas. Riau: Penyair Melayu.
Raja Ali Haji. (1857). Bustan al-Katibin. ResearchGate, Singapura & Mesir.
Raja Ali Haji. (1858). Bustan al-Katibin. Von de Wall.
Raja Ali Haji. (1858). Thamarat al-Muhimmah Dhiyafah li al-Umara’ wa al-Kubara’ li Ahl al-Mahkamah. Riau: Yayasan Pustaka Riau.
Raja Ali Haji. (1982). Thamarat al-Muhimmah. Ed. Virginia Matheson Hooker. Kuala Lumpur: Fajar Bakti.
Raja Ali Haji. (2003). Gurindam Dua Belas. Ed. transliterasi & terjemahan Siti Hawa Haji Salleh. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Suminto As-Syuyuti. (2000). Intelektualitas. Pustaka Pelajar.
Tenas Effendy, H. (1990). Tunjuk Ajar Melayu. Dinas Kebudayaan.
Tenas Effendy, H. (2006/2013). Tunjuk Ajar Melayu: Butir-Butir Melayu Riau. Yayasan Pustaka Riau.
Thoshihiko Izutsu. (1964/1990–2000an). God and Man in the Qur’an: Semantics of the Koranic Weltanschauung. (Edisi Indonesia: Relasi Tuhan dan Manusia, 1990–2000an).
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 M. Zaki Juliansyah, M. Fahrurrozi, Tulus Fiqram Hamawi, Ali Akbar (Author)

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 4.0 International License.










